Ik hoor het veel in mijn coachpraktijk: ik voel me niet in balans, ik wil een betere balans tussen werk en privé, tussen gezin en vrienden, tussen gerichtheid op mijzelf en op de ander, tussen activiteit en rust.
Er zijn veel grote en kleine gebeurtenissen die je uit balans kunnen brengen, een vervelende gebeurtenis op je werk of in je familie, werkdruk, eenzaamheid, een ongeluk, het verliezen iemand, veranderingen in je baan. Maar wat is dat dan, waar je uit gebracht wordt. Wat is dan jouw balans waarin je je wel goed voelt? En, hoe kom je (weer) daar waar je je goed voelt: in balans?
Misschien heb je iets aan inzichten die ik vanuit de Yoga opgedaan heb over de Guna’s. Ik vind dat een hele duidelijke en mooie manier om je meer bewust te worden van de balans bij jezelf en het geeft je ook handvatten om in balans te blijven.
Wat zijn Guna’s?
Eenvoudig gezegd zijn de Guna’s de drie basiskwaliteiten of eigenschappen van de natuur. Deze drie kwaliteiten zijn in verschillende mate aanwezig in alle objecten. Er is altijd een kwaliteit dominant aanwezig. De drie gunas zijn Sattva (balans), Rajas (bedrijvigheid) en Tamas (traagheid). Verderop leg ik de kwaliteiten uitgebreider uit.
Op persoonlijk vlak kun je naar de Guna’s ook kijken als een kwaliteit of eigenschap, de staat waarin je je op dat moment bevindt. Hoe sta je in het leven? Wat straal je uit in de wereld? Welke energie breng je met je mee? De Guna die overheerst, zal invloed hebben op hoe je de wereld om je heen ervaart. Het beïnvloedt je gevoelens, gedachten, gedrag, houding en acties. Het is niet zo dat deze kwaliteiten of eigenschappen permanent zijn, en ook niet per minuut anders. Meestal is er in een bepaalde periode een kwaliteit of eigenschap die overheersend is. De kwaliteiten of eigenschappen waarin je je bevindt beïnvloeden elkaar steeds en veranderen dus ook steeds.
Het is ook mogelijk om zelf het niveau van de Guna’s die jou beïnvloeden te veranderen. Door het aanpassen van externe invloeden, je levensstijl of gedachten, kun je elk van de drie Guna’s in jouw leven vergroten of verkleinen als je dat nodig hebt.
Welke eigenschappen kun je onderscheiden?
Allereerst een metafoor, die je helpt bij het begrijpen van de Guna’s. Stel jezelf voor als een brede, bochtige rivier[1]. In de rivier zijn stroomversnellingen, obstakels zoals rotsen of boomstammen, brede en smalle stukken, afgesleten oevers, stilstaande poelen, etc. Dit zijn de eigenschappen van de rivieren ze beïnvloeden de manier waarop de rivier stroomt: rustig, wild of bijna helemaal niet. Houd dit beeld vast, terwijl je hieronder leest over de Guna’s, de eigenschappen die op jou van invloed zijn.
De Guna’s zijn dus: Sattva, Rajas en Tamas. Ik leg hieronder de kenmerken ervan uit. Veel meer hierover kun je lezen in vele bronnen, onder andere het boek wat hieronder genoemd staat.[2]
De eerste Guna of eigenschap is Satva, de neutrale kracht die zorgt voor balans en evenwicht. Het is een observerende kwaliteit die staat voor licht, liefde, het leven en spirituele ontwikkeling. Het staat voor vertrouwen, eerlijkheid, zelfbeheersing, bescheidenheid, helderheid, vrijheid. In de vergelijking met de rivier is dit het midden van de rivier, het stuk dat precies goed stroomt. Niet te langzaam en niet te snel, de stroom wordt nergens door tegengehouden en stroomt ook niet te wild.
De tweede Guna of eigenschap is Rajas, de actieve en stimulerende kracht die het evenwicht verstoort. Het is een kracht die passie, beweging en onrust veroorzaakt, onstabiel is en verandering geeft. Deze eigenschap brengt je uit balans. Als je deze eigenschap vergelijkt met de riviermetafoor, dan is het de buitenbocht van de rivier: daar stroomt het water snel en daardoor kan het water de oever beschadigen en de loop van de rivier veranderen.
De derde Guna of eigenschap is Tamas, de passieve, vertragende en belemmerende eigenschap, die een obstakel of weerstand vormt. Deze eigenschap zorgt voor saaiheid, traagheid, zwaarte en belemmering en brengt je daardoor uit balans. Als je deze eigenschap vergelijkt met de riviermetafoor, dan is het de binnenbocht van de rivier: daar stroomt het water het langzaamst, en daardoor kan het water modderig worden en er kunnen obstakels blijven liggen, die de stroming van de rivier beïnvloeden en er kunnen ook poelen ontstaan die helemaal niet meer stromen en stil staan.
Herken de Guna’s in je leven
Wat kun je daar nu mee? Als je je bewust bent van de eigenschap die jou het meest beïnvloedt en weet of deze eigenschap goed voor je is, kun je bepalen wat je nodig hebt om beter in balans te komen. Je leven kan precies goed stromen, te langzaam gaan of te snel en te wild, waardoor je uit balans bent geraakt. Je kunt het dan nodig hebben om een eigenschap af te zwakken en een andere te versterken om weer in balans te komen.
Behalve in jezelf kun je de eigenschappen ook terugvinden in je omgeving. Daar heb je minder directe invloed op en daar ga ik in deze blog niet verder op in.
Zoals de rivier alle eigenschappen heeft, heeft ook ieder mens alle eigenschappen in zich, steeds in een andere verhouding. Geen van de krachten of eigenschappen is beter dan de ander. Het is maar net wat in die periode goed voor jou is.
Het is niet objectief meetbaar wat satva (balans), rajas (bedrijvigheid) of tamas (vertraging) is, iedereen bepaalt dit voor zichzelf. Het is belangrijk dat je je bewust bent van de eigenschappen die jou beïnvloeden en wat dit voor jou betekent. Wat voor de één Satva is, is voor de ander misschien Tamas of andersom. Het is dus ook niet zinvol om de eigenschappen met een ander te vergelijken of er een oordeel aan te verbinden.
De Guna’s of eigenschappen dienen als instrument om je bewust te worden van de staat waarin je bent en te weten wat je kunt doen om weer in balans te komen of in balans te blijven.
In werksituaties is meestal de eigenschap Rajas dominant. Beweging, verandering en vooruitgang zijn meestal belangrijk en deze eigenschap beïnvloedt jou ook. Dit kan je uit balans brengen: je voelt je opgejaagd en gestrest. Tijdens een rustige periode in je leven kan er juist te weinig beweging zijn, er gebeurt te weinig, weinig vraagt om je aandacht, je leven staat stil. Hierdoor kun je ook uit je evenwicht worden gebracht: je voelt je vast zitten of komt niet goed meer vooruit.
Weer in balans
Als je uit balans bent en je wilt weer balans komen en ook blijven, kan je het inzicht van de Guna’s gebruiken om je eerst bewust te worden van de dominante kwaliteit of eigenschap die je in jezelf herkent. Is er teveel of te weinig Rajas of teveel Tamas? Ga je te snel of juist te langzaam vooruit? Zijn er obstakels die jou negatief beïnvloeden? Zijn er beschadigingen door te snelle voortgang?
Wat heb je nodig om weer in balans te komen? Welke eigenschap zou je moeten versterken of juist afzwakken? Heb je versnelling nodig of juist vertraging? Zijn er obstakels die je op moet ruimen? Heb je meer ruimte nodig of juist wat meer kaders of structuur? Hier kan je dan actie op ondernemen, zodat je je balans herstelt.
Bewust van de Guna's
Voor iedereen zal het proces van bewustwording en de daarop volgende acties die je onderneemt anders verlopen. Een oefening die je kunt doen ter vergroting van je bewustzijn van de dominante eigenschap in jouw leven in een bepaalde periode en te weten wat je nodig hebt om in balans te komen en te blijven, is de volgende.
1. Sta regelmatig even stil en vraag je af: welke eigenschap herken je het meest in jezelf? Gebruik hiervoor de Guna’s of de metafoor van de rivier, wat voor jou het beste werkt. Als je dit een tijdje doet, ontdek je welke eigenschap bij jou in deze periode overheerst en jou het meest beïnvloedt.
2. Erken dan bij jezelf of en zo ja hoe deze eigenschap je uit balans brengt.
3. Bepaal wat jij nodig hebt voor een betere balans: welke eigenschap zou je willen versterken? Welke zou je willen afzwakken?
4. Bedenk dan wat je kunt doen om dit te doen. Wat kun je zelf doen? Wat kun je met behulp van anderen doen? Dit is soms lastig te bedenken en daarom geef ik hieronder wat voorbeelden van wat je kunt doen om weer in balans te komen.
Concrete acties om weer in balans te komen
Meestal ervaar je of teveel Rajas (bedrijvigheid) of teveel Tamas (traagheid). Als je teveel Rajas ervaart kun je Tamas versterken en andersom. Maar hoe doe je dat? Hieronder geef ik enkele voorbeelden.
Voorbeelden versterken Rajas:
- Richt je aandacht naar buiten
- Daag jezelf uit
- Leer iets nieuws
- Zet een deadline
- Geef jezelf opdrachten en committeer je eraan
- Doe iets wat je normaal nooit doet
- Doe mee met een competitie
- Begin aan iets nieuws
- Versnel je tempo
Voorbeelden versterken Tamas:
- Richt je aandacht naar binnen
- Mediteer
- Neem pauzes
- Sta stil bij wat je doet
- Geef jezelf rust
- Doe aan yoga
- Erken je prestaties, beloon jezelf
- Laat iets aan een ander over
- Maak dingen af
- Vertraag je tempo
Voeding
Omdat de Guna’s ook je fysieke toestand beïnvloeden kun je het vinden van een goede balans in je leven met voeding ondersteunen. Gezonde voeding die je bewust eet om je lichaam gezond te maken en houden wordt in verband gebracht met de eigenschap Satva, het in balans zijn.
Ongezonde voelding zoals alcohol en tabak wordt in verband gebracht met de eigenschap Tamas, het te traag voortkomen of weerstand voelen, geblokkeerd zijn.
Voeding met veel koffie, pittig en gekruid eten wordt geassocieerd met Rajas: beweging en onrust.
Dit wil niet zeggen dat je bepaalde voeding helemaal niet meer mag eten. Je bewust zijn van wat je eet en drinkt en daarin bewuste keuzes maken is wel aanbevolen om in balans te zijn en te blijven.
[1] Met dank aan mijn yogadocente Marcha van Merrienboer (Yam Yoga) voor de metafoor van de rivier.
[2] David Frawley, Yoga en Ayurveda, Lotus Press, 1999.